افسران جنگ فرهنگی

در قرآن کریم در آغاز سوره‌ی مبارکه‌ی بقره به خصوصیات متّقین پرداخته و اوّلین صفت این پاک سیرتان را ایمان به غیب می شمارد.

«الذین یؤمنون بالغیب»

جسم ظاهر ، روح مخفی آمده است جسم همچون آستین جان همچو دست

باز عقل از روح مخفی‌تر بود حس به سوی روح زودتر ره برد

روح وحی از عقل پنهان‌تر بود زانکه او غیب است و او زان سر بود

آن حسی که حق بدان حس مظهر است نیست حس این جهان آن دیگر است

حس حیوان گر بدیدی گاو و خر با یزید وقت بودی کاو خر

غیر فهم و جان که در گاو و خر است آدمی را فهم و جانی دیگر است

باز غیر فهم و جان آدمی هست فهمی در نبی و در ولی (۱)

براهین وجود خدا

جنش ما هر دمی خود اشهد است

کو گواه ذوالجلال سرمد است

گردش سنگ آسیا در اضطراب

اشهد آمد بر وجود جوی آب

یا خفی الذات محسوس العطا

انت کالماء و نحن کالرحی

تو چه جانی ما مثال دست و پا

قبض و بسط دست از جان شد روا

تو چو عقلی ما مثال این زبان

این زبان از عقل دارد این بیان

تو مثال شادی و ما خنده‌ایم

که نتیجه شادی فرخنده‌ایم

 این جهان هستی خود را نظم خود را حیات و نشاط خود را از جهان دیگر دارد این جهان به منزله‌ی کف است و آن جهان دریا (۳)

یکی دیگر از دلایل وجود خداوند «برهان امکان و وجوب» است هر چیزی که بتوان آن را موجود دانست از دو حال خارج نخواهد بود یا وجود برای آن ضرورت دارد و خود بخود موجود و به اصطلاح «واجب‌الوجود» است و یا وجودش ضرورت ندارد و مرهون موجود دیگری است و به اصطلاح «ممکن‌الوجود» است و بدیهی است که اگر تحقق چیزی محال باشد هرگز وجود نخواهد یافت و هیچگاه نمی‌توان آن را موجود دانست پس هر موجودی یا واجب الوجود است یا ممکن الوجود با دقت در مفهوم ممکن الوجود روشن می‌شود که هر چیزی مصداق این مفهوم باشد معلول و نیازمند به علت خواهد بود زیرا اگر موجودی خود به‌ خود وجود نداشته باشد ناچار به وسیله موجود دیگری به وجود آمده است چنانکه هر وصفی که با لذات نباشد ثبوت آن بالغیر خواهد بود و مفاد قانون علّیت هم همین است که هر موجود وابسته و ممکن‌الوجود نیازمند به علت است نه اینکه هر موجودی نیاز به علت دارد تا گفته شود پس خدا هم احتیاج به علت دارد یا گفته شود اعتقاد به خدای بی‌علّت نقض قانون علیت است از سوی دیگر اگر هر موجودی ممکن‌الوجود و نیازمند به علت باشد هیچگاه موجودی تحقق نخواهد یافت و چنین فرضی نظیر آن است که هر یک از افراد یک گروه اقدام خود را مشروط به شروع دیگری می‌کند که در این صورت هیچ اقدامی انجام نخواهد شد پس وجود موجودات خارجی دلیل آن است که واجب‌الوجودی موجود است. (۴)

یکی دیگر از دلایل وجود خداوند عشق به کمال مطلق است انسان در نهاد خود می‌یابد که کمال را دوست دارد و بلکه حدّ اعلای آن‌ را می‌خواهد و همین احساس را یا مراجعه به رفتار و گفتار دیگران در آنان نیز می‌یابد – توجه داشته باشیم که سخن در وصول به کمال مطلق نیست بلکه سخن در عشق به کمال مطلق است- اکنون می‌گوییم وجود چنین احساسی در انسان دلیل بر واقعیت داشتن کمال مطلق است و مقصود از خدا نیز چیزی جز کمال و جمال مطلق و لایتناهی نیست.

نتیجه این دو مقدّمه این است که انسان «فطرتاً» به خدا عشق می‌ورزد هر چند ممکن است در مقام عمل دچار انحراف شود و چیزی را که واقعاً کمال مطلق نیست بجای آن بنهد و آن را معشوق خود برگزیند چنان که مثلاً احساس گرسنگی کودک به او الهام می‌کند که خوردنی در عالم یافت می‌شود ولی چه بسا در تشخیص آنچه واقعا خوردنی است از غیر آن دچار اشتباه شود و مثلا حشره‌ای را در دهان بگذارد.

پرسش : به چه دلیل احساس و عشق به کمال مطلق مستلزم واقعیت داشتن آن است آیا احتمال ندارد که این احساس خطا و بی‌اساس باشد؟

صدرالمتالهین

یکی دیگر از راههای اثبات وجود خداوند تجربه و آزمایش شخصی و فردی است اینکه زندگی انسان اگر مقرون به حق‌جویی و حقیقت خواهی و اخلاص عمل و کوشش باشد مورد حمایت قرار می‌گیرد و از راه‌هایی که بر ما مجهول است دست غیبی ما را تحت عنایت خود قرار می‌دهد علاوه بر اینکه یک امر ایمانی است و از لوازم ایمان به تعلیمات انبیاء است یک حقیقت تجربی و آزمایشی است البته تجربه و آزمایش شخصی و فردی یعنی هر کس لازم است در عمر خویش چنین کند تا اثر لطف و عنایت پروردگار را در زندگی خود ببیند و چقدر لذت بخش است معامله با خدا و مشاهده آثار لطف خدا.

ابن سینا

«غزالی» در کتاب «المنتقذ من الضلال» مدعی می‌شود که بسیاری از معلومات بشر که مربوط به احتیاجات زندگی است ابتدا به صورت الهام صورت گرفته است غزالی درباره‌ی «وحی» و «نبوت» که بحث می‌کند می‌گوید: «کسیکه روحی و نبوت شک می‎‌کند یا در امکانش شک می‌کند یا در وقوعش و یا درباره‌ی شخص معین شک می‌کند که آیا وحی به او رسیده یا خیر بعد می‌گوید بهترین دلیل امکان آن وقوع آن است زیرا بشر یک سلسله اطلاعات درباره‌ی دواها و علاج‌ها و درباره‌ی نجوم دارد که تصور می‌کند از طریق تجربه توانسته باشد آن‌ها را به دست آورد فقط باید گفت لطف الهی از طریق الهام بشر را هدایت کرده است»

غزالی

«خواجه نصیرالدین طوسی» نیز درباره‌ی احتیاج به وحی و نبوّت که بحث می‌کند مدّعی می‌شود برخی صنایع را بشر از طریق الهام آموخته است.

خواجه نصیر الدین طوسی

«مولوی» همین معنی و مضمون را به نظم آورده است آنجا که می‌گوید:

از دانشمندان جهان امروز «الکسیس کارل» در کتاب «انسان موجود ناشناخته» یکی از طرفداران نظریه اشراق و الهام است او می‌گوید : «قطعاً اکتشافات علمی تنها محصول و اثر فکر آدمی نیست نوابغ علاوه بر نیروی مطالعه و درک قضایا از ویژگی‌های دیگری چون اشراق و تصّور خلاّقانه برخوردارند به وسیله اشراق چیزهایی را که بر دیگران پوشیده است می‌یابند و روابط مجهول بین قضایائی که ظاهراً با هم ارتباطی ندارند می‌بینند و وجود گنجینه‌های مجهول را به فراست می‌فهمند و بدون دلیل و تحلیل آنچه را دانستنش اهمیت دارد می‌دانند»(۵)

الکسیس کارل

منابع:

۱٫ (حشر/ ۲۲).